Pad

Het is de tijd van het jaar. Ze zijn overal. Sommige zijn frequent, andere hoogst zeldzaam, maar soorten bestaan er genoeg. Te veel, zelfs. De meest bekende zijn misschien de wijnindigestie, de wildindigestie, de zeevruchtenindigestie en de chocoladeindigestie, maar ook de gekonfijte vruchtenindigestie doet zich voor, sommigen van u hebben last van een sneeuwindigestie, in deze regionen is dat eerder een regenindigestie en ik persoonlijk lijd aan een lijstjesindigestie.

De eindejaarslijsten vullen de boekenbijlagen van kranten en magazines, verspreiden zich over het internet en zijn quasi identiek. In elke lijst duikt Freedom op van Jonathan Franzen. Door een enkele recensent wordt de roman verrassend "soapopera" genoemd maar alle anderen bedelen de nieuwe Franzen met lovende en gelijksoortige bewoordingen. Ik heb Freedom niet gelezen en na alles wat ik al weet over de plot, de personages, het vertelstandpunt en het teleurstellende einde is de behoefte om het boek te lezen klein.
Op deze laatste dag van het jaar geen lijst dus. Althans, geen klassieke lijst. Laten we het houden op een pad. Er zijn weinig zaken die me tijdens deze decembermaand namelijk méér bezighouden. Ik zou bij wijze van spreken een moord begaan om te weten hoe dat van u eruit ziet en hoe het zich ontwikkelt, of u het uitkient dan wel aan het toeval overlaat.

Het mijne begon op 19 januari, wat gerust zeer laat mag worden genoemd. De eerste was Un chien de caractère van Sándor Márai, een toevallige vondst in de bibliotheek van Cannes. Op 27 januari volgde I.M. van Connie Palmen, in Amsterdam gekocht na het feest van De Bezige Bij waar de diva-allures van la Palmen mijn aandacht hadden getrokken. De eerste maand van 2010 eindigde met De Gast van Guadalupe Nettel.

Het jaar kwam pas op dreef in maart met Razernij van Sergio Bizzio, op de hielen gezeten door Dagen van gras van debutant Philip Huff, De wil en het lot van de 82-jarige Mexicaanse auteur Carlos Fuentes (wiens eerste bladzijde me achterover blies en die ik per se wilde voorlezen, iets wat me anders niet overkomt), en het aparte, surrealistische Il ne vous reste qu'une photo à prendre van Laurent Graff.

April begon met Dit is jouw huis van Maartje Wortel, een maffe verhalenbundel die de schrijfster zelf me overhandigde nadat ze de eerste bladzijde van een hoogst interessant opschrift had voorzien. Op paaszondag, 4 april, lag ik tussen de ontluikende madelieven op het gras met Dorsvloer vol confetti van Franca Treur. Op 14 april las ik Landen van Laia Fabregas, op 17 april kwam How fiction works van James Wood en 22 april was de dag van La confession de Zeno van Italo Svevo dat me bij een eerste lezing van de achterflap (we schrijven kerst 2009 in Tropismes in Brussel) bijna een toeval had bezorgd. Vierentwintig april stond in het teken van Art van Yasmina Reza dat, zo was me bevestigd, een must-read was in de fictie over moderne kunst.

Mei werd ingeleid met Où on va papa? van Jean-Louis Fournier dat hoge ogen gooide tijdens de rentrée littéraire van 2008. Vijf mei was de dag waarop ik niet ophield met glimlachen dankzij Aventures van Italo Calvino, gevonden tussen de kinderboeken in de bibliotheek van Cannes. Toevallig of niet, maar op 6 mei maakte ik kennis met Alejandro Zambra en z'n eerste roman Bonsai, die me deed denken aan Calvino en dan specifiek aan Als op een winternacht een reiziger. Na De liefhebber van Hester Carvalho viel de roman die ik zelf had willen schrijven me in de hand, Vingt-quatre heures de la vie d'une femme van de Oostenrijkse auteur Stefan Zweig die, zo las ik, jammerlijk zelfmoord pleegde in Brazilië in 1942, samen met zijn vrouw nota bene, maar gelukkig toneel en essais en meer dan veertig romans en novellen aan de mensheid had nagelaten.
Op 21 mei sloot ik Invisible van Paul Auster, een roman die me nog maar eens duidelijk maakte dat alles mogelijk is in de literatuur en me zin gaf om te experimenteren met vertelstandpunten, wat ik vervolgens ook deed, met bedroevend resultaat. En op 24 mei las ik in een tuinzetel Vissen redden van Annelies Verbeke.

Toen kwam juni, de maand van het verbluffende Le joueur d'échecs van Stefan Zweig, dat me bevestigde in het talent van de Joodse schrijver en hem bombardeerde tot mijn ontdekking van 2010, van Uitweg van Elsa Osorio en De rode maan van Luis Leante, die allebei een recensie kregen in tegenstelling tot De kunst van verliezen van David Trueba, zonder meer het slechtste roman die ik in 2010 heb gelezen.

Juli begon met Donderhart van Thomas Blondeau, ging crescendo met TussenEenPersoon van Esther Gerritsen, om een climax te bereiken met Vandaag was ik mezelf liever niet tegengekomen van Herta Müller, een roman die ik las in een Mediterraan klooster en die me vervoerde naar het Roemenië van Ceauscescu waarbij het besef zich opdrong dat ik geen Auster was, dat goochelen met vertelstandpunten niet aan mij was besteed en dat ik terug moest naar mijn oude ik-verteller maar dan beter.
De siësta van 24 juli bracht ik door met L'Homme qui plantait des arbres van Jean Giono, opgepikt in Librairie Les Arcenaulx in Marseille. Op 30 juli las ik de 944ste en laatste bladzijde van De hand van Fatima van Ildefonso Falcones en de dag nadien volgde De rest is stilte van Carla Guelfenbein.

Op 18 augustus sloot ik in het middelpunt van Frankrijk Het eiland onder de zee van Isabel Allende en 23 augustus was de dag waarop ik Kaas van Willem Elsschot herlas.
Op 27 augustus worstelde ik me door Parlez-moi d'amour van Raymond Carver, jawel u leest wel "worstelde" want Carver in vertaling lezen, besefte ik, was doodzonde. Ik sloot augustus af met Le Cri van Laurent Graff, dat net zo surrealistisch bleek als z'n laatste foto-verhaal.

Het schooljaar ving aan met La carte et le territoire van Michel Houellebecq dat ik zelfs Houellebecq-haters durf aan te raden. Na zo'n boek valt te verwachten dat het in dalende lijn gaat en daarom was de verrassing bij Boven is het stil van Gerbrand Bakker groot. Het niveau bleef met Soie van Alessandro Baricco. Ik las ook Bezonken rood van Jeroen Brouwers, dat maanden onder de rubriek "In voorbereiding" heeft gestaan maar er nu uit is omdat ik geen aanleiding vind voor een stuk op Van boeken en mensen, al mag het gezegd worden dat mijn zoektocht oppervlakkig bleef.

Met De Verzoeking van Hugo Claus, grotendeels gelezen in de Bar des Boulistes, Het verborgen leven van bomen van Alejandro Zambra, Le certificat van Isaac Bashevis Singer en La famille de Pascal Duarte van Camilo José Cela, dat ik in het herfstverlof vond in de ouderlijke bibliotheek en meenam naar mijn oude kamer waar ik tot in de vroege uren las, al is lezen hier te zwak uitgedrukt want ik dronk de woorden van Camilo José Cela die in 1989 de Nobelprijs Literatuur kreeg maar dit meesterwerk schreef in 1942 toen hij nog zesentwintig moest worden, was oktober een van de sterkere maanden.

Tijdens diezelfde herfstvakantie zag ik in de rekken van mijn zus Intimacy van Hanif Kureishi staan, dat meereisde naar Frankrijk en november inzette. Acht november was niet alleen de dag van de uitreiking van de AKO Literatuurprijs en van de Prix Goncourt maar ook die van Mes prix littéraires van Thomas Bernhard, een hilarisch boekwerk dat me zin gaf om het volledige oeuvre van deze mij tot voor kort volslagen onbekende auteur aan te schaffen. De dag nadien las ik Villa des Roses van Willem Elsschot, wat handig bleek toen de Franse gastronomische maaltijd een week later officieel erkend werd als werelderfgoed van de Unesco.
Uit België had ik behalve Villa des Roses ook Dat wat overblijft van Tom McCarthy meegebracht (aangespoord door een lovend stuk op het weblog van Jan van Mersbergen), dat me inspireerde tot een pastiche die op 17 november verscheen en pas op 13 december werd gevonden nadat een moedige lezer een studie had gemaakt van de hedendaagse Britse literatuur. November was ook de maand van De vioolbouwer van Auschwitz van Maria Angels Anglada, waar de overleden Catalaanse schrijfster de kracht van kunst plaatst tegenover de gruwel van de holocaust, en van Tegen de wind in van Angeles Caso, waarvoor de huishoudster van Angeles Caso een pluim verdient maar hierover een andere keer meer. Het laatste en kortste boek van de elfde maand was de novelle Le bouquiniste Mendel van Stefan Zweig, dat een goede introductie is tot het werk van Zweig en dat u krijgt wanneer u uw literatuur inslaat bij Le Talon d'Achille in Montluçon.

Het najaar ging in stijgende lijn. Wat dan te verwachten van december? Een afknapper? Een anticlimax? Een deceptie, een desillusie, een domper of een flop? Een frustratie, een kater, een klap, een koude douche, een misrekening, een ontgoocheling of, nog beter, een sof?

Niets van dit alles. December begon met een oerknal, Le Premier Amour van Sándor Márai. De twee kabelloze weken die volgden waren een gelegenheid om Pourquoi je n'ai écrit aucun de mes livres van Marcel Bénabou te lezen, een boek dat geen afleiding verdraagt. Daarna las ik de laatste hoofdstukken van What is the What van Dave Eggers, dat tot mijn schaamte al vier maanden op het nachtkastje lag en waarover ik, helemaal zoals bij Freedom van Jonathan Franzen, veel te veel had gelezen. Mijn op één na laatste was Purge van de Finse schrijfster Sofi Oksanen, dat me is aangepraat door een boekverkoopster in Draguignan en waarover hier volgende week meer te lezen is.
Het laatste is een dun boekje dat op een beperkt aantal exemplaren is verschenen, niet in de handel ligt en speciaal is geschreven voor deze tijd van het jaar. (Gaat nu een lamp branden, komt u dan hier naar de auteur raden.)

Mijn leespad begint in 2011 met De toverberg van Thomas Mann, maar daarna? Hoe zal het zich ontwikkelen? Zal het afhangen van een vaag opgevangen gesprek of een zin in de krant, een aantrekkelijk omslag in de etalage van een boekhandel of een plotse behoefte aan een genre of thema, een geschenk of een innemend/wanstaltig gezicht op een achterplat?
De invloeden kunnen ook van een andere orde zijn. Alles kan zo'n leespad voeden.
Beeld u zich een kleine, kale kamer in met witgekalkte muren en een hoog raam. Door dat raam valt een zonnestraal binnen. Ze belicht een stofpluis die traag naar beneden dwarrelt.
Waar denkt u aan als u dit voor u ziet?
Persoonlijk krijg ik dan zin om Tsjechov te lezen. De redenen doen niet ter zake maar de aanleidingen zijn overal, ik bedoel maar.
Als u dit in gedachten houdt en daarbij bedenkt dat er bij de (bijna) zeven miljard mensen, althans al wie van hen geletterd is en toegang heeft tot boeken, geen twee gelijke leespaden zijn?
Dan begrijpt u dat mijn hoofd duizelt. En niet van de indigesties.

O

pas·ti·che [pastiesj(e)] de; m -s werkstuk in nabootsende stijl

Het journaal van zes uur is de aftrap die de avond in beweging brengt. Dat geldt ook voor deze avond.
Lucien Vosgien heeft geluisterd tot na de presentatie van de koppen: Recordaantal sneeuwdagen in 2010, Agenten eisen 10.000 euro van staat, Kindle meest verkochte item op Amazon. Nu hoort hij de stem van de nieuwslezer niet meer. Zijn oor is afgesteld op een andere frequentie. Dat heeft zo zijn redenen.
Met visite moet je oppassen. Voor je het weet gluren ze door het keukenraam en gaat je reputatie eraan. Het zal hem niet gebeuren.

Lucien Vosgien stiefelt naar de ijskast. Op de deur hangt een foto van een jonge vrouw in een witte schort. Ze draagt een dienblad met champagne en lacht naar de camera. Telkens Lucien Vosgien de ijskast opent, wat gemiddeld zeven keer op een dag gebeurt, kijkt hij naar de foto. Hij herinnert zich hoe ze de ijskast samen hebben gekocht. Zij drong aan om een model te nemen met ingebouwde diepvriezer. Drie lades. Hij zucht en krabt aan zijn rechterwijsvinger. Het litteken jeukt.
Sinds de top van zijn vinger ontbreekt, is zijn rechterhand niet meer wat het was. Sedertdien is zelfs iets eenvoudigs zoals ui fijnhakken een beproeving. Lucien Vosgien heeft in zijn leven veel groente gesneden. Ui, paprika, komkommer, courgette, aubergine, en later ook vreemdsoortige groente zoals ramenas, topinamboer, Chinese kool. Zijn talent uitte zich vroeg. Had hij tijdens zijn opleiding in de koksschool niet de prijs gekregen voor de snelste en meest secure tomatensnijder?

Een koud wolkje ontsnapt als Lucien Vosgien de deur van de diepvriezer opent. Hij hurkt neer. De onderste lade knelt. Hij duwt de botte top van zijn wijsvinger tegen het plastic. Koude verlicht. Hij sneed hem net na het kootje. Zelfs in zijn eigen restaurant sneed Lucien Vosgien een halfuur per dag groente. Zij verliet de zaal en keek over zijn schouder toe. Dag na dag, ze kreeg er niet genoeg van. Hij wuifde haar complimenten weg. Contact houden met de basis, noemde hij het, anders stijgt zo'n ster je naar het hoofd. Hij had het genoeg gezien bij collega's. Maar het restaurant is verleden tijd, en zij ook. Op een dag was ze niet gekomen. Hij vond haar in de zaal op de grond tussen tafels 5 en 11. Haar ogen even koud als die van de vissen die hij op maandag en donderdag in de mijn in Oostende kocht. Een week na de begrafenis had hij bij het groente snijden zijn wijsvinger verwond. Voor hij het wist was hij gepensioneerd en had de souschef het restaurant gekocht.

'We behouden de jaarlijkse sluiting,' had de souschef gezegd. 'Tussen kerst en nieuw gaan we dicht. Op oudejaar komen we je bezoeken, beloofd, de voltallige ploeg. Dan ben jij de sterchef. Je hebt een heel jaar om na te denken over je menu.'

Vorig jaar was het bijna te laat geweest. Plots hoorde hij geklop op het raam. De dozen lagen nog op tafel. Het mocht een wonder heten dat niemand ze had gezien. Hij had zich voorgenomen gordijnen te plaatsen. Het was niet gebeurd. Het zou niet gebeuren. Niet nu zij er niet meer was.
Lucien Vosgien trekt met zijn twee handen aan de lade. Het ijs kraakt, dan komt de lade in één beweging mee. De inhoud legt hij onmiddellijk in de gootsteen. Voor het geval dat. Hij staat stil en luistert aandachtig. Geen auto, geen voetstappen. Hij stopt de lege lade terug en sluit de diepvriezer. In de gootsteen opent hij de verpakkingen en hevelt de inhoud over in vuurvaste schotels. De verpakkingen duwt hij diep in de afvalemmer. Hij bedekt ze met een krant. Hij knipoogt naar de foto op de ijskast.
Fribona kant-en-klaar diepvriesvoeding, haar lievelingskost.

De woorden die zij niet verstaat (Mark Cloostermans)

pas·ti·che [pastiesj(e)] de; m -s werkstuk in nabootsende stijl

Als ze nu toch maar eens kon verstaan wat ik haar zei, dan zou ze misschien kunnen bevatten wat mij bezielt. Maar voor Moeke is mijn spraak een gemompel in de verte, een notenbalk met één noot, monotoon als kerkzang.

Jaar na jaar verslechterde haar gehoor, jaar na jaar werden gesprekken ingewikkelder. Conversaties namen bochten die Jacky Ickx niet onder controle had weten te houden. Moeke reageert op wat ze denkt te horen en de rest van het gezelschap volgt haar. Gods wegen ondoorgrondelijk? Gods wegen zijn Duitse snelwegen bij nacht, in vergelijking met de gesprekken die ik met mijn grootmoeder voer. Maar een hoorapparaat? Nee, daar kon geen sprake van zijn. Het was de moeite niet, zei ze in 1990 – Depeche Mode had een hit met ‘Enjoy the silence’ – want zo lang zou ze het toch niet meer uitzingen. In 2000 – Britney Spears brak internationaal door met ‘Baby, one more time’ – vond Moeke het nog steeds weggegooid geld. Nog eens tien jaar later staat er niets meer in de hitparade dat de aanschaf van een hoorapparaat wettigt.

Ik zit als een zot te articuleren aan mijn telefoon, maar het maakt niet uit: in gedachten ben ik bij haar. De woonkamer van Moeke, met zijn geur van olie en oude vrouw. Het laatste produceert ze zelf, het eerste consumeert ze in hoeveelheden die oliesjeiks in jubel doen uitbarsten. Zomer en winter staat de verwarming hoog. De indruk die een mens krijgt? Dat hij de luchthaven verlaat en zijn eerste voeten op Indische bodem zet. Toepasselijk wel, voor een ruimte die ik, met het handboek voor pasklare maar enigszins onsmakelijke metaforen in de hand, mijn baarmoeder zou noemen. Er is nauwelijks wat veranderd sinds mijn zus en ik er naar de tv keken, gezelschapsspelletjes speelden tot er oorlog uitbrak over haar valsspelen, met z’n drieën lachten om platen van Gaston en Leo. Elk seizoen hangt er een ander geborduurd lapje naast de deur naar de gang. De eerste week van december hangt ze het rode lint op waar de vele kerstkaartjes aan moeten komen te prijken, haar trots en traditie. De televisie is vervangen, de planten gaan al eens dood, een hoorn des overvloeds stort vers snoepgoed en andere gesuikerde waar in de buffetkast. Maar het decor blijft hetzelfde.

In dit decor is zij al dertig jaar weduwe. Vragen daarover wimpelt ze af. Joeg het vooruitzicht om te moeten terugkeren naar het lege huis haar ooit angst aan?

In dit decor vonden ook de Mylène-middagen plaats: presentaties en verkoop van schoonheidsproducten. Daar mochten de kinderen niet bij zijn: exclusief voor dames. De tantes (een onoverzienbare bende zussen en andere, ooit vrouwvormige familieleden waarvan de preciese bloedbanden mij blijvend ontgingen) waren altijd van de partij: roepend en kijvend als Italiaanse karikaturen uit een spaghettireclame. Het fascineerde mij. Het gegiechel: meisjesachtig en opgewonden. De geur: slappe koffie en cosmetica. Het doel: ijdel. Niet eens ijdelheid, nee, simpelweg ijdel: de hoop van een groepje oude dames om met muffe smeersels en hoogtoxische haarlak de schoonheid te behouden die al twintig jaar eerder afscheid nam. Ook Moeke kocht. En smeerde. En zalfde. Wie hoopte ze te lijmen?

 

Haar snoepgebruik doet anders vermoeden, maar haar archetypisch grootmoederlijke rondingen is Moeke al lang kwijt. Door haar dunne coiffure schemert de schedel. Maar energie heeft ze te over. En uitleg. Moeke is de enige in mijn familie die nooit een stilte laat vallen. Ik verdenk haar ervan te acteren. Vooral de laatste jaren. Allez, dat haar loopwagentje er vanzelf vandoor ging, zegt ze. En dat ze daarom op straat gevallen is. Straf, want ze liep net een klein hellinkje op. Op, niet af. Loopwagentje loochent natuurwetten te K. Bel de NASA. Maar Moeke houdt vol, met een ijzeren redenatie van eigen maaksel: ze stapte gewoon over straat, met amper drie Trappisten achter de kiezen, en toen ze het hellinkje naar een garage beklom, ging het karretje ervandoor. Ze houdt zich doof voor wie haar versie van de feiten weerstreeft.

Pijn voelt ze niet meer, beweert ze. Vorig jaar had ze een maagbloeding. De dokter stelde de diagnose, zij stelde zich ermee tevreden hem lichtelijk verbaasd aan te kijken. Dit jaar, na haar val, lag haar arm uit de kom. Moeke geeft geen krimp. Ze wijst naar haar arm en zegt: ‘Ik kan niks, hé manneke!’ Wat er ook scheurt, wat er ook breekt, wat er zich ook verplaatst: voor Moeke is het domme pech. Geen reden voor jammer.

Het is uitzonderlijk, die sang-froid, dat bijna Engelse stiff-upper-lip-gedrag. We leven immers in een oksel van Europa, waar mensen klagen, coûte que coûte, maakt geen hol uit waarover, integendeel, hoe minder je kan veranderen aan het onderwerp van je jammerklacht, hoe beter!  Het weer, de tv, de politiek, de prestaties van ons nationaal elftal, de moppen van Ben Crabbé, het weer (opnieuw), de boertigheid van meneer pastoor. Kunnen we er wèl iets veranderen, dan spelen we onze machteloosheid. Klagen, schouderophalen, de boer hij ploegde voort: het is onze nationale klucht. Men onderhandelt, men maakt nota’s, in naam voert en regeringsonderhandelingen. Intussen heeft iedereen zijn voet op de rem, zijn hand op de grendel. Zodat ze achteraf kunnen klagen dat alles moervast zit.

Als ze doodgaat – niet vandaag, niet morgen, niet overmorgen en zeker niet volgend jaar – dan weet ik wat mij van Moeke zal bijblijven. Die ene zin van twee jaar geleden. Ze was uit bed gevallen, een attakske. De brandweer moest haar door het raam naar buiten takelen. Twee dagen later loop ik door de gangen van het ziekenhuis, zo’n nachtmerrie van Esscher maar dan in het echt, naar haar kamer. ‘Hoe is het ermee, Moeke?’ Ze trekt een pruillip en zegt, eerder laconiek dan klaaglijk: ‘Wat wilt ge, manneke? Ze hebben mij een pamper aangedaan.’

Daar ligt hij dan. De clou, de clincher, de kwintessens van haar karakter, die mij de kluts doet kwijtraken. Het ergste wat ze mijn Moeke konden aandoen, was een pamper.

Mark Cloostermans (°1977) begon in 2001 te schrijven voor De Standaard. Na een vijf jaar durende passage als theaterrecensent, concentreerde hij zich weer exclusief op letteren. Over de economie van het boekenvak publiceert hij in het Nederlandse Boekblad. Boeken: De tak waarop wij zitten: berichten uit de boekenbranche (Epo, 2006, nog verkrijgbaar) en Bloot zijn en beginnen: het oeuvre van Kristien Hemmerechts (Atlas, 2008, uitverkocht). Sinds de herfst van 2010 woont en werkt hij in Barcelona.

Hartpijn

De bomensnoeier kwam een bestek maken voor de snoeiwerken van de eik die zoveel schaduw geeft dat de zonnepanelen niets produceren.
'Ik herkende het huis aan de boom,' zei hij. 'Hij is magnifiek.'
'We hadden gedacht dat vijf meter snoeien voldoende zou zijn,' zei mijn man.
De bomensnoeier kruiste zijn armen en nam de boom in zich op. 'Hij is veruit de oudste van de buurt.'
'Hoe oud zou hij zijn?' vroeg ik.
Hij liep naar de boom en legde zijn hand op de schors. 'Hij was hier lang voor mensen in deze buurt kwamen wonen.... Z'n precieze leeftijd is moeilijk te zeggen, maar hij moet minstens tweehonderd jaar zijn. Zie je die eerste zijtakken? Die worden zo breed als stammen. Daaraan kan je zien dat hij nog niet is volgroeid.'

We keken alle drie omhoog, hoe de takken boven ons uitwaaierden in een vorstelijke kruin. Ik herinnerde me een radio-interview met Liliana Lazar, de auteur van Terre des affranchis . Ze vertelde hoe ze opgroeide in een afgelegen streek in Moldavië, Slobozia, een klein dorp aan de rand van een woud. Haar vader was boswachter. Terre des affranchis speelt zich af in haar geboortedorp. In de roman, stelde ze, zijn de bomen meer dan gewoon een decor. De natuur, het bos, de bomen vormen de personages, zoals het ook echt was in Slobozia.
Terre des affranchis is het verhaal van Victor Luca, die ondergedoken leeft bij zijn moeder in de dichte bossen van Moldavië waar legendes en bijgeloof leven. Hij kopieert religieuze teksten die verboden zijn onder het regime van Ceauscescu. Maar waarom schrijft hij? Om de geur te vergeten van de dode lichamen van jonge meisjes? Om de eenzaamheid te verdrijven? In afwachting van de nacht en de lokroep van het immense, mysterieuze woud vlakbij?
Het boek, besloot de interviewer, is zowel een thriller als een sprookje en een prachtige ode aan de almacht van de natuur.

Hier dacht ik aan terwijl ik onder de eik stond en zijn takken bewonderde die als armen naar de hemel reikten.
'Vijf meter dus?' vroeg de bomensnoeier.
'Zoiets,' zei mijn man.
De bomensnoeier trok een pijnlijk gezicht. 'Als ik mag eerlijk zijn... het zou nefast zijn voor de boom.'
'We dachten dat het hem goed zou doen,' zei mijn man.
'Snoeien doet zo'n eik nooit goed. Het heeft ook weinig zin. Er zouden volop nieuwe takken schieten en dan moet ik binnen twee jaar terugkomen. De dode takken in de kruin wegsnijden kan wel. Als het aan mij ligt zou ik verder niets doen, maar het is jullie beslissing natuurlijk.'
Mijn man en ik keken elkaar aan.
'Als de bladeren gevallen zijn, zal de zon erdoor schijnen,' zei de bomensnoeier. 'Dan liggen de panelen niet meer in de schaduw.'
'Vorig jaar zijn ze begin december gevallen,' zei ik. 'Allemaal op één week.'
'Dat is bijna,' zei de bomensnoeier.
'Misschien wachten we beter af,' zei mijn man.
De bomensnoeier lachte opgelucht. 'Zo'n boom snoeien geeft me hartpijn. Meestal staan de klanten erop dat ik het toch doe. Dan vraag ik me af waarom ik dit beroep blijf doen.'

Il est mort.

'Trekken,' riep de technieker van France Telecom die op een ladder tegen de gevel stond. 'Eén, twee, drie, nu!'
Ik had het raam van de woonkamer geopend om zijn instructies te horen. Met mijn volledige gewicht hing ik aan de kabel. Hij gaf hooguit enkele centimer mee. 'Het is te hard,' riep ik naar buiten.
'Oké,' schreeuwde de technieker terug.
Even later stond hij met een boor in de woonkamer. Hij hurkte neer bij de kabel. 'Ik vraag me af of hij door een buis gaat of onder de gipsplaat zit.'
'Ik vraag het me ook af,' zei ik.
'We zullen het snel genoeg zien.' Hij zette zijn boor in de muur.
Ik hoopte dat hij de muur niet over de volle lengte van de kabel zou openboren. Die opening zou daar jaren blijven. Anderzijds, kon het zo verder? Wat was het bilan na twee weken zonder kabel?

Was het een leven om vijf keer per dag het helpdesknummer van de operator in te tikken in de hoop dat de wachttijd niet dertig minuten zou zijn?
Om speciaal naar Cannes te gaan om de per sms beloofde 3G-usb-stick op te halen die dan in geen enkele winkel van de geliefde operator voorradig blijkt?
Om op woensdag om vijf uur met drie kleine kinderen naar de toeristische dienst te rijden om daar op een bankje onder een lantaarn in de miezelregen interneturgenties af te handelen terwijl de kinderen de baan over lopen en hun voetbal onder auto's schoppen?

Na een week had ik er schoon genoeg van. De enige manier, sprak ik mezelf in, is me bij de situatie neerleggen. Dan, beste lezer, verandert het leven. Het verandert zelfs helemaal.
Het is merkwaardig hoe je plots kookboeken openslaat die al jaren stof vergaren en, terwijl exotische geuren de keuken vullen, opnieuw begint te werken aan de laatste versie van die roman die nu hopelijk de allerlaatste en finale versie zal zijn (akkoord, déjà-vu, déjà-lu). Hoe je avonden vult met gesprekken om achteraf te beseffen hoe weinig mensen van elkaar weten. Hoe je zin krijgt om met een vriendin naar een slechte film te gaan. Hoe lege yoghurtpotjes, aardappels en oude sokken mooie kerstmannen worden. Hoe je om tien uur 's avonds in je bed ligt. Hoe fijn het is om op een weekdag met een vriendin door Nice te flaneren. Hoe je, omdat je niet online kan kopen, die winkel binnengaat waar je anders gewoon passeert en hoe interessant die blijkt. Hoe veel gezelliger het is om artikels naar de redactie te sturen vanaf het internet van een vriendin. Hoe je jezelf plots aan de kapper hoort zeggen dat je het beu bent en hoe je een uur later onherkenbaar op straat staat. Hoe je 's morgens zonder scrupules een halfuur leest. Hoe je eindelijk tijd hebt om dat ene boek aan te snijden dat onverdeelde aandacht verdient zoals Pourquoi je n'ai écrit aucun de mes livres van Marcel Bénabou.

Ik zag dit werk in augustus toevallig op een tafeltje liggen in het vakantiehuis van een oom in Montluçon en wist onmiddellijk: dit moet ik lezen. Pourquoi je n'ai écrit aucun de mes livres was namelijk de gedachte die door mijn hoofd tolde na drie jaar schrijven aan minstens vijf versies van een roman die ik direct na voltooiing goed vind maar twee maanden later met schaamte in de haard verbrand.
Mijn oom leende me het boek uit. Marcel Bénabou bleek de secretaris van Oulipo (Ouvroir de Littérature Potentielle of Werkplaats voor Potentiële Literatuur), in 1960 opgericht door Raymond Queneau en François Le Lionnais, waar ook Georges Perec en Italo Calvino lid van werden.
Pourquoi je n'ai écrit aucun de mes livres, dat in 1986 verscheen, is een curieus boek. Het is in de eerste plaats een boek over boeken, schrijven en liefde voor taal. Marcel Bénabou analyseert het ontstaan en de evolutie van zijn schrijversroeping, zijn verwachtingen en zijn angsten, de redenen waarom hij het schrijven steeds voor zich uitschuift en hoe dit alles ten slotte toch geleid heeft tot een boek, het boek dat de lezer in de hand houdt.
Pourquoi je n'ai écrit aucun de mes livres, in 1986 bekroond met de Prix de l'humour noir, is een schrandere reflectie over literatuur en schrijverschap waarin lezers en schrijvers zich kunnen vinden. Het kan beschouwd worden als een klassieke roman, stelt Bénabou. Het is per slot van rekening een liefdeshistorie, het verhaal van een ongelukkige en misschien onmogelijke relatie van de auteur met een bepaalde perceptie van de literatuur.

Een onzalige liefde, concludeerde ik met een oog op de technieker, was ook de band tussen mij en mijn kabel. Een kabelloos leven is rustiger en trager maar tegelijkertijd dynamischer. Productief. Vol. De technieker had een klein gat geboord. De oude kabel kwam zo uit de muur. Aan het oppervlak zaten scheurtjes.
'Il est mort,' zei hij.
Ik zuchtte. Ik hoopte bijna dat hij voor een onoplosbaar probleem zou staan.
'Maakt u zich geen zorgen,' zei hij. 'De nieuwe kabel zit er al in.' Hij fixeerde enkele koperdraadjes.
De kiestoon klonk, de computer kwam online.

Castiliaanse asperges (Luc de Rooy)

pas·ti·che [pastiesj(e)] de; m -s werkstuk in nabootsende stijl

Wie een grootse aspergesteker wil worden, hoort niet enkel de aspergetroffel goed te hanteren, wie de eeuwigheid in wil gaan, moet genoeg doorzettingsvermogen hebben, zowel in moed als in fysique, zoals ze in het gilde zeggen. Hij moet rechtstreeks naar de wortel gaan, met een onvertogen gezicht de grond omploegen, zijn linkerknie een beetje naar voren, en slechts en touche de grond bewegen, zodat hij voelt dat hij met zijn degentje diep de aarde in gaat. Een voltreffer. De man die voltreffer na voltreffer verzorgt; daar zijn er niet veel van. In het huidige decennium zijn van dat kaliber niet velen te vinden. Dan moet je al snel terug naar de hoogtijdagen van het vak, de gouden dagen van Kopecz.

Deze Kopecz, de grootste aspergesteker aller tijden, hanteerde nooit zijn rechterknie om aan te zetten. 'Dat is het been om op te leunen,' zei hij eens toen hij, nog onbekend, op de velden rondom het zuidelijke Grozdny zijn steken oefende. 'Om de beweging over af te werken,' en de bekendere vakgenoten lachten dan, overtuigd van hun klassieke techniek. 'De aanzet en de lichte landing gebeuren over het linkerbeen,' zei hij me later, toen ik al bezig was met dit epistel over de nobelste der nobele arts d'agricola, en de Noord-Limburgse streken aandeed om de moedige aspergemaîtres te zien, te interviewen. En nu ik dit schrijf herinner ik me Karol Kopezcky, onder aficionados Het jongetje van Warsaw genoemd, dat eens te veel gewicht op het linkerbeen zette, het met rechts probeerde te herstellen, en in zijn hand stak. Het was een warme zomer in 1994, en de aan de rand van het aspergeveld toekijkende vrouwen hoorden hem vloeken. Nee, sinds die dag heeft Kopezcky het nooit meer echt gekund, zijn durf was eraan.

Maar niet alleen Het jongetje van Warsaw was dat lot begaan. Ook De snijder van de Tataren, uit de aspergestekersschool van Lodz, zo genoemd door het gebruik van het kromme stekersmesje, Mariusz Pankewski, doorliep zowel een succesvolle carrière als een aan aftakeling onderhevige periode. En alles en alleen omdat hij opeens begon op te scheppen met zijn techniek. Maar met het witte goud valt niet te spotten. Zeker niet als je aan de oogst van de Wilde Castiliaanse asperge wilt meedoen. Dan staat er meer op het spel dan alleen trots.

Laten we teruggaan naar die middag in Noord-Limburg. Augustus was het, het seizoen al twee maanden voor geopend verklaard. En de kerels uit Polen liepen weken extra op hun sloffen om een paar knaken meer te verdienen. Want alleen als je in de eersterangsrijen mag lopen, kon je genoeg verdienen om een extra bord warme bonen over te houden aan het einde van de week. Met een glas pleegzuster bloedwijn ernaast.

Dame: ik zie dat u weer aan mooischrijverij doet. Kunt u nou nooit eens iets vertellen zoals het echt gebeurd is?
Soms. Maar dit keer moet ik u teleurstellen. De kunst van het aspergesteken én het schrijven daarover zijn nu eenmaal onderhevig aan grote omhalen, jongensachtige bravoure en omtrekkende schijnbewegingen. Ja, wat dat betreft, zijn in dit relaas de gouden tijden van Kopecz weer aangebroken.

Dame: wat een hoogmoed, mijnheer. Ik geloof niet dat ik u op uw woord vertrouw.
Dat kan ik me voorstellen. Maar gelooft u me toch als ik zeg dat ik dit hoofdstuk afsluit zonder één keer een overdrijving toegepast te hebben. En nu ga ik weer snel naar het veld, om met de Polakken een goed glas te drinken. Volgt u mij?

Luc de Rooy (1979) is schrijver, vertaler en uitgever van Uitgeverij Karaat. Hij won verschillende verhalenwedstrijden en werkt aan een roman. Als vertaler verzorgde hij de vertalingen van de eerste twee romans van Alejandro Zambra. Drie andere vertalingen zijn op komst, bij uitgeverijen Thomas Rap, Contact en Oog en Blik.
Over de pastiche: het is een ludieke imitatie van één boek van een auteur. Meer tips volgen, mocht het niet geraden worden. Maar volgens mij is het een erg duidelijke pastiche voor wie dit boek gelezen heeft.

Kan muziek beesten temmen?

De holocaust is een terugkerend thema in de literatuur. Denken we maar aan De welwillenden waarmee Jonathan Littel in 2006 een storm in de media veroorzaakte. De roman, bekroond met de Prix Goncourt, lokte controverses uit omwille van de verteller, een nazibeul. De voorbije vijf jaar beroerden ook De jongen in de gestreepte pyjama van John Boyne en Haar naam was Sarah van Tatiana de Rosnay lezers wereldwijd. Deze auteurs kiezen het standpunt van een kind om de holocaust aan te pakken.

De vioolbouwer van Auschwitz is ouder dan bovenstaande boeken. De roman verscheen in 1994 in Spanje en is van de hand van Maria Àngels Anglada (1930-1999), een van de grootste Catalaanse auteurs. Op de cover uiten zowel John Boyne als Tatiana de Rosnay hun lofbetuigingen over dit boekje, dat de gruwel van de concentratiekampen op een aparte manier belicht.

Climent, een professioneel vioolspeler, wordt op tournee in Polen getroffen door een prachtige vioolsolo. Waneer hij zich inlicht over de herkomst van het instrument, krijgt hij van de violiste, een melancholieke oudere vrouw, een ontwijkend antwoord. Later laat ze hem documenten bezorgen met het verhaal van haar oom Daniel, een luthier in Auschwitz.
Honger, koude, lijfstraffen en dood zijn dagelijks brood voor de gevangenen in Auschwitz. De enige houvast van de Joodse luthier Daniel is zijn werk als timmerman. Wanneer de kampcommandant, ook bekend als “het Monster”, Daniels ware beroep te weten komt, daagt hij hem uit een instrument te maken met “de kwaliteit van een Stradivarius” Daniel voert het werk met trots en passie uit. De viool is bijna af als hij te weten komt dat het instrument het onderwerp is van een weddenschap tussen “het Monster” en de sadistische kampdokter Rascher. De inzet, verneemt Daniel, is zijn eigen leven.

Zal het instrument van Daniel een snaar raken bij de gevoelloze, monsterlijke SS’ers? In een wrede, onmenselijke omgeving gaat Maria Àngels Anglada op zoek naar de kracht van kunst. Kan muziek beesten temmen, dat is de vraag.
De vioolbouwer van Auschwitz is een kort boekje, geschreven in een sobere, poëtische taal die bijdraagt aan de kracht van het verhaal. Maria Àngels Anglada leidt de hoofdstukken in met uittreksels uit historische documenten van de SS. Die stukken maken de werkelijkheid van Auschwitz nog tastbaarder. Als het op de holocaust aankomt, overtreft de gruwel van de realiteit elke fictie.

Meester (Maartje Wortel)

pas·ti·che [pastiesj(e)] de; m -s werkstuk in nabootsende stijl

Zijn naam was Q.

Natuurlijk stond hij net als alle andere mannen om half acht op, (*1) nadat om zeven uur de wekker was gegaan. Snooze. Q. was de afgelopen drie jaar behoorlijk depressief. Zoals hij zelf zei: ‘In een depressie terecht gekomen.’

Zijn vrouw, Z., zei dat het mee moest vallen. Dat hij anders niet, net zoals alle andere mannen om half acht op zou staan nadat de wekker om zeven uur was gegaan.

De waarheid was dat Q. naar zijn werk ging omdat zijn vrouw Z. de depressie aanwakkerde. (*2, *3)

Q. douchte kort, koud en at twee wit geroosterde boterhammen met aardbeienjam. Hij las geen krant bij zijn ontbijt, het nieuws interesseerde hem niet meer. Hij keek niet om zich heen, hij kauwde niet eens, maar spoelde de toast door met lauwe thee. (*4)

‘s Nachts had hij geen dromen, die kwamen overdag. Q. was badmeester in een zwembad waar van negen tot vijf groepen kinderen kwamen schoolzwemmen. (*5) Hij moest toezien dat er niemand verdronk. Soms blies hij op een fluit.

Al zijn hele leven wachtte hij op de dag dat er toch een kind zou verdrinken. Een bijna-dood. En hij die het water in zou springen, waar een jongetje spartelend lag te vechten voor zijn leven. Rood aangelopen. En van rood naar paars. Q. zou het jongetje op de natte koude tegels naast het diepe leggen, hem warm houden met zijn handdoek, een saving kiss.

De waarheid was dat dit nooit zou gebeuren. Net als alle werkende mannen wachtte hij op een wonder. Net als alle werkende mannen wachtte Q. vergeefs. Drie jaar geleden had hij dit zelf onder ogen gezien in één van zijn visioenen, daarmee was zijn depressie begonnen, zijn slapeloze nachten, het nutteloze dromen op de dag tegen de achtergrond van het gegil van kinderen, het geklots van water, natte kindervoeten rennend over de tegels (pats pats pats), gelach, het open en dichtgaan van de gordijntjes van het kledinghok. En de kinderen die zwommen en zwommen en zwommen, zonder problemen, alsof ze nooit iets anders hadden gedaan.

Hij sloot zijn ogen, spande zijn kaken. De geluiden stierven weg. Hoe meer geluid, hoe meer er is om weg te sterven. (*6) Hij dacht aan de snooze functie op zijn wekker. Dat er altijd extra tijd is om wakker te worden. Q. trok aan het elastiek van zijn zwembroek, (*7, 8*) nam een aanloopje, sprong in het diepe. Hij sprong. Voor zijn gevoel bleef hij een paar seconden stil in de lucht hangen. Zoals een zeearend (*9), sterk onoverwinnelijk, voor de aanval. Daarna raakte zijn lichaam het water. Diep. Om hem heen spartelde kinderen. Even dacht hij: dit is de hemel. De stilte. (*10)

(*1) Niet alle mannen staan rond die tijd op. Maar de mannen met een functie. De mannen die een verwachting waarmaken.

(*2) Vrouwen wakkeren in veel gevallen (zonder dat dit overigens hun directe bedoeling is) depressie aan.

(*3) Depressie is in veel gevallen een chronische ziekte met de dood als gevolg.

(*4) Q. dronk Irish Breakfast Tea. Zijn vrouw Z. kocht om de drie weken een nieuw pak thee bij een Turkse winkel om de hoek. De Turkse eigenaar gaf haar altijd gratis koekjes mee en gratis olijven. Wie geld wil sparen moet naar de Turkse winkel gaan. Je komt altijd terug met meer dan waar je om hebt gevraagd. Thee betekende thee, koekjes en olijven. Bijvoorbeeld. Q. at de koekjes en de olijven niet. Wie een depressie heeft, eet niet. Alleen ontbijt. Zijn vrouw Z. at alle koekjes en olijven op. Ook bleef ze iedere avond koken voor twee personen. Het bord van Q. werd door haar leeggegeten. De vrouw van Q. groeide en groeide. Ze zei hem dat ze er niets aan kon doen. Ze zei hem: ‘Het komt door jou. Dat je verzonnen hebt dat je depressief bent. Er valt niet met iemand als jou te leven.’ Dat vond Q. zelf ook.

(*5) Schoolzwemmen is zwemmen met de klas. Zodat je leert hoe het is om niet te verdrinken.

(*6) Als een mens depressief is, is alles waar ‘ie aan kan denken de dood.

(*7) De zwembroek was een cadeau geweest van de kerstman. Van wie het cadeau daadwerkelijk afkomstig was liet zich niet raden. Die bewuste kerst waren Q. en Z. samen geweest met acht anderen. Als je Q. zou vragen: ‘Q. hoe kom je aan die zwembroek?’ Dan zou hij zeggen: ‘Van de kerstman.’

(*8) De zwembroek is zwart en strak. Merkloos.

(*9) Zeearenden worden ook wel vliegende deur genoemd. Ze zijn erg zeldzaam. Q. voelde zich op het moment van de sprong erg zeldzaam.

(*10) De dood blijft een moeilijk haalbaar iets.

Maartje Wortel (1982) debuteerde in 2009 bij De Bezige Bij met de verhalenbundel Dit is jouw huis. Ze won de Nieuw Proza Prijs en de Anton Wachterprijs in 2010. Haar eerste roman, die in september 2011 verschijnt, draagt de werktitel Vals plat.
Over de pastiche schrijft ze: ‘Omdat ik niet goed kan afwijken van mijn eigen stijl, heb ik niet echt een andere schrijfstijl aangenomen maar een experiment gedaan binnen de stijl. En een thema. Ik zal niet zeggen welke schrijver ik uitgekozen heb. Het is volgens mij heel makkelijk. De makkelijkste tot nu toe.
Wie als eerste goed raadt, krijgt een boek opgestuurd. Ik hou van prijsvragen namelijk.’

Oerknal

Het gebeurde op de jaarlijkse sinterklaas shopping, onverwacht, in de eerste winkel waar ik binnenging. Tussen de ingang en het speelgoed moet je door de literatuur, wat in mijn geval op normale dagen een zeker risico inhoudt. Deze keer liep ik de rekken routineus af. Ik was voor de kinderen gekomen; een bepaalde roman zocht ik niet, al zou ik een boek van Ana María Matute misschien niet weigeren maar alleen als het plots voor mijn neus opdook.
Het is natuurlijk precies op die ogenblikken, de zeldzame momenten waarop je niets verwacht, niets wil en niets denkt, dat de dingen gebeuren.

De tafels recente literatuur had ik gedaan en nu bekeek ik het gewone aanbod in de rekken tegen de muur. Ik zat op mijn hurken voor de M. De Ma-auteurs lagen op de twee benedenplanken, een ligging die ongelukkig is voor wie het moet doen zonder illustere buren zoals Thomas Mann of Gabriel García Márquez.
De klap kwam vlak voor Mat. Het was een wit, banaal ruggetje. Zwarte letters, bovenaan het rode ovaal van Livre de Poche. Het boek heette Le Premier Amour, een titel die me niet bovenmatig zou aanspreken als hij niet van Sándor Márai was geweest, de auteur van wie ik dacht dat ik alle vertaalde boeken had gelezen en voor wie ik het ernstig overweeg Hongaars te leren.

Ik spiedde rechts en links en griste het boek dan van zijn plank, want er was maar één exemplaar. De roman was een stuk zwaarder en dus lijviger dan ik had verwacht. Na lezing van het achterplat moest ik me hard concentreren om niet te gaan juichen, op mijn handen te staan of heel luid te zingen. In mijn hand, geprijsd aan 6.95 euro, lag een oerknal.

Oerknal. Kiemcel. Het zijn de termen die De Standaard-recensent Mark Cloostermans hier gebruikt om een debuut aan te duiden van een getalenteerd auteur: “Onder de oppervlakte voel je het woelen van persoonlijke obsessies. Thema’s die de auteur later meesterlijk zal bespelen, worden voorzichtig aangeraakt. Vaak noemt men een debuut veelbelovend, maar het passende woord is meerbelovend: dit is geen werkje op zich, er zit meer in. Een debuut is een oerknal; daarna deint het universum uit. In De avonden zit het hele oeuvre van Gerard Reve, maar geconcentreerd en nog deels vormeloos.”

Le Premier Amour is de eerste roman van Sándor Márai, geschreven in 1928, toen hij achtentwintig was. Het verhaal speelt in 1912. De ik-verteller is een alleenstaande man van vierenvijftig jaar die als leraar Latijn werkt in een Hongaars provinciestadje en een saai, routineus leven leidt. Op vakantie begint hij een dagboek te schrijven. Het is zomer en hij spendeert een maand in Virágfüred, een mistroostig kuuroord. Achtentwintig jaar voordien, toen hij pas als leraar zou beginnen en het leven nog voor hem openlag, betrok hij daar dezelfde kamer. Hij heeft het dagboek mee dat hij toen heeft bijgehouden. Sindsdien is hij nooit meer op verlof geweest.
In Virágfüred is weinig te doen en het eten is slecht. Uit verveling leest de leraar zijn oude dagboeknotities en begint hij te schrijven. Tot hij op een dag in het restaurant wordt aangeklampt door een man die ook alleen is gekomen, Ágoston Timár. Hij spreekt de leraar op een openlijke manier aan over zijn gedrag. De leraar is gechoqueerd en tegelijkertijd nieuwsgierig. Hij voelt aan dat deze man de vinger legt op iets wat hij van zichzelf niet weet.
Op de avond voor zijn vertrek zoekt hij hem op en ontboezemt hij zich. Hij spreekt uren aan een stuk, over zijn kindertijd, zijn studies, hoe hij bijna getrouwd was, zijn jaren als leraar, het bedrag op zijn spaarrekening. Ágoston Timár vertelt hem daarna hoe één gebeurtenis lang geleden z’n eigen toekomst verbrijzeld heeft, hoe hij bang is geworden van de liefde, de enige zin van het bestaan.

Het gesprek zet het leven van de leraar op een ander spoor. Hij keert terug naar zijn stad. Het schooljaar begint opnieuw en voor de eerste keer in zijn carrière krijgt hij een klas laatstejaars, een gemengde klas bovendien. En jawel, voor de eerste maal in zijn leven wordt hij, zonder dat hij dat zelf beseft, verliefd, een liefde die hem overvalt en tot waanzin drijft.
De omslag in het personage komt heel subtiel naar voren. Sándor Márai geeft in dit debuut al blijk van een groot psychologisch inzicht en een perfect aanvoelen van wat wel en niet mag worden gezegd. De lezer tast mee met de ik-verteller en weet veel sneller wat aan de hand is, zonder dat het ooit wordt benoemd.
In deze eerste roman zitten alle thema’s besloten die Sándor Márai lief zijn: een ontmoeting die een keerpunt vormt, een verboden liefde die passioneel oplaait, een zoektocht in de krochten van de menselijke ziel, de vraag naar de zin van het leven.

Le Premier Amour is een magistrale oerknal.

Tina and the Sea

pas·ti·che [pastiesj(e)] de; m -s werkstuk in nabootsende stijl

TWEEDE AKTE

SCENE: Nacht. Witte klippen geven licht onder de maan. Een klein aantal sterren, niets overdadigs. Ochtendgloren kruipt aan de horizon op, alsmede de contouren van een grote schip dat voor anker ligt op zee.

ILANA en TINA zitten naast elkaar op strand. Ze dragen allebei lange rokken, bij Ilana is de petticoat zichtbaar omdat ze wijdbeens zit. Ze heeft laarsjes met veters aan, jongensachtiger dan Tina. Tina heeft haar benen omhoog getrokken, houdt haar armen om de knieën terwijl haar hoofd op de schouder van Ilana leunt.

ILANA
Dit noem ik nou een mooi begin.

Tina kijkt even op. Sluit dan haar ogen gelijk weer.

TINA
Nee. Nog niet. Laat het nog even donker zijn.

Ilana raakt Tina’s hand aan.

ILANA
Kijk toch eens een keer vooruit.

TINA
Maar wanneer zien we elkaar dan weer? Ik heb alleen de zekerheid van nu.

Een SCHEEPSHOORN gaat. Ilana springt op. Tina houdt haar ogen nog even dicht en pakt Ilana’s hand, houdt het stevig vast. Maar Ilana trekt Tina omhoog.

ILANA
Snel nu! Het is al bijna licht.

Tina knikt, trekt haar rokken op en rent van het podium af. Ilana loopt de andere kant op, naar het decor van de zee. Ze stopt even, draait zich nog een keer om naar Tina.

***

SCENE: een slaapkamer. Robuuste meubels, donker hout. Exotisch gekleurde kussen. Er staat een Victoriaanse stijl stoel en vergelijkbare ladekast. Tina ligt in een bedstede en draait zich wild om in bed. En nog een keer.

MARIANNA, de huishoudster, komt binnen met een dienblad waarop een theepotje staat, kop, ontbijt. Ze draagt een netje over haar haren, een zwart uniform met witte shirt. Hoge sokken in sloffen.

MARIANNA
(zangerig) Goedemorgen! God o god, wat heeft het vannacht gespookt. Ik durfde haast niet te kijken wat voor een schade was aangericht in de tuin. De perenboom van je vader!

TINA
(kreunt, ogen nog dicht)
Gespookt?

MARIANNA
Ben je daar doorheen geslapen?

TINA
Dan moet ik hebben gedroomd.

Marianna heeft haar dienblad neergezet en trekt met een ruk de gordijnen open. Fel licht valt in de kamer.

MARIANNA
Noodweer echt. En moet je nu zien: geen spatje aan de lucht. Wat is de natuur toch wispelturig. Totaal onvoorspelbaar.

Tina trekt gauw een deken over haar hoofd tegen het licht.

TINA
(kreunend) Nee, ik heb echt niet gedroomd.

Marianna kijkt haar fronsend aan. Trekt dan resoluut de dekens van haar af.

MARIANNA
Uit bed nu. We hebben haast. Je vader heeft besloten dat het best een goed idee van je was om nu alvast naar Cordoba te gaan.

Tina klapt omhoog, op slag enthousiast.

TINA
Maar we zouden pas volgende maand gaan?

Marianna haalt haar schouders op. Probeert zo luchtig mogelijk te vragen:

MARIANNA
En sinds wanneer wil jij opeens zo graag naar Cordoba? Vroeger wilde je nooit met je vader mee op reis?

Marianna pakt Tina’s rok van de grond. Ze schudt de rok uit, er valt zand uit. Ze voelt eraan, kijkt bedenkelijk.

Tina stapt intussen uit bed, trekt gehaast haar kimono aan, dan een koffer van boven een kast. Begint er wat chaotisch dingen in te gooien. Marianna grijpt af en toe in, vouwt de kleren net iets netter op.

TINA
Als we snel gaan, komen we nog eerder aan in Cordoba dan het schip.

MARIANNA
O. Het schip.

Marianna heeft haar handen in haar zij gestopt. Tina stopt even, kijkt Marianna schichtig aan en zegt.

TINA
(geforceerd luchtig) Ja het schip. Want ik ben zooo benieuwd naar de nieuwste tekeningen ze gemaakt hebben van al die inheemse dieren en planten in de West.

Marianna gaat opeens heel hard lachen.

TINA
Wat?

MARIANNA
Alsof jij ooit in iets anders geïnteresseerd bent geweest dan zingen en dansen.

TINA
Je onderschat me. Als ik de kans had gekregen ...

MARIANNA
Er staan boeken genoeg in de bibliotheek van je vader.

Ze pakken verder.

TINA
Stel me maar een vraag over iets.

Marianna kijkt Tina even aan.

TINA
Maakt niet uit waarover, vraag maar.

MARIANNA
Goed dan. In welk jaar werd Amerika ontdekt.

TINA
1492. Door Columbus. En Brazilie werd in 1500 ontdekt, door de Portugezen. Wist je dat het enige tijd Nederlands was?

Marianna is onder de indruk. Tina drukt de koffer dicht.

TINA
Dat weten weinig mensen. Kom. Voor papa van gedachten verandert.

Marianna legt haar hand op de schouder van Tina.

MARIANNA
Doe je wel voorzichtig?

TINA
Waarom zou ik niet voorzichtig doen?

MARIANNA
Nog maar drie maanden voor je gaat….

TINA
(geïrriteerd) Trouwen ja. Dat weet ik nu wel.

MARIANNA
Je mag je vader niet te schande zetten, meer bedoel ik er niet mee.

Aliefka Bijlsma (1972) werd op Curaçao geboren en woonde als kind onder meer in Senegal, de Filipijnen, Engeland en Ghana. In 2007 debuteerde ze met Gezandstraald (Uitgeverij Augustus). Dit jaar verscheen haar tweede roman Mede namens mijn vrouw. Aliefka heeft eerder wetenschappelijke stukken geschreven en tegenwoordig schrijft ze ook filmscenario's.